Osmium is een scheikundig element met symbool Os en atoomnummer 76 Het is een blauwgrijs overgangsmetaal Osmium 1 18 1 H

Osmium is een scheikundig element met symbool Os en atoomnummer 76. Het is een blauwgrijs overgangsmetaal.

Osmium

	1																	18
1	H	2	Periodiek systeem										13	14	15	16	17	He
2	Li	Be											B	C	N	O	F	Ne
3	Na	Mg	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	Al	Si	P	S	Cl	Ar
4	K	Ca	Sc	Ti	V	Cr	Mn	Fe	Co	Ni	Cu	Zn	Ga	Ge	As	Se	Br	Kr
5	Rb	Sr	Y	Zr	Nb	Mo	Tc	Ru	Rh	Pd	Ag	Cd	In	Sn	Sb	Te	I	Xe
6	Cs	Ba	↓	Hf	Ta	W	Re	Os	Ir	Pt	Au	Hg	Tl	Pb	Bi	Po	At	Rn
7	Fr	Ra	↓↓	Rf	Db	Sg	Bh	Hs	Mt	Ds	Rg	Cn	Nh	Fl	Mc	Lv	Ts	Og

Lanthaniden			La	Ce	Pr	Nd	Pm	Sm	Eu	Gd	Tb	Dy	Ho	Er	Tm	Yb	Lu
Actiniden			Ac	Th	Pa	U	Np	Pu	Am	Cm	Bk	Cf	Es	Fm	Md	No	Lr

Osmium

Algemeen

Naam

Osmium

Symbool

Os

Atoomnummer

76

Groep

Platinagroep

Periode

Periode 6

Blok

D-blok

Reeks

Overgangsmetalen

Kleur

Blauwgrijs

Chemische eigenschappen

Atoommassa (u)

190,23

Elektronenconfiguratie

[Xe]4f¹⁴ 5d⁶ 6s²

Oxidatietoestanden

+3, +4

Elektronegativiteit (Pauling)

2,2

Atoomstraal (pm)

135

1e ionisatiepotentiaal (kJ·mol⁻¹)

840

Fysische eigenschappen

Dichtheid (kg·m⁻³)

22610

Hardheid (Mohs)

7,1

Smeltpunt (K)

3318

Kookpunt (K)

5300

Aggregatietoestand

Vast

Smeltwarmte (kJ·mol⁻¹)

31,8

Verdampingswarmte (kJ·mol⁻¹)

746,0

Kristalstructuur

Hex

Molair volume (m³·mol⁻¹)

8,41 · 10⁻⁶

Geluidssnelheid (m·s⁻¹)

4940

Specifieke warmte (J·kg⁻¹·K⁻¹)

130

Elektrische weerstand (μΩ·cm)

9,5

Warmtegeleiding (W·m⁻¹·K⁻¹)

87,6

SI-eenheden en standaardtemperatuur en -druk worden gebruikt,
tenzij anders aangegeven

Portaal

Scheikunde

Ontdekking

Osmium is in 1803 ontdekt door Smithson Tennant in Londen. Het metaal bleef samen met iridium achter als zwart residu na het oplossen van platinaerts in koningswater.

De naam osmium is afgeleid van het Griekse osmè (οσμη), dat kan worden vertaald als stank. Hierbij wordt duidelijk verwezen naar osmium(VIII)oxide, dat zelfs bij lage temperaturen een enorme stank verspreidt. Osmiumpoeder oxideert reeds bij kamertemperatuur.

Toepassingen

Bij aanwezigheid van zuurstof gaat zuiver osmium over in het uiterst giftige en stinkende osmium(VIII)oxide. Daarom wordt osmium vrijwel nooit in zuivere vorm gebruikt. In legeringen wordt osmium echter wel regelmatig gebruikt bij toepassingen waar slijtvastheid belangrijk is. Andere toepassingen zijn:

De tip van ballpointpennen
Naald van platenspelers
Elektrische contacten
Voorbehandeling van preparaten voor elektronenmicroscopie
Osmium(VIII)oxide wordt soms gebruikt bij het detecteren van vingerafdrukken
In de organische synthese wordt osmium(VIII)oxide als oxidator ingezet, onder andere bij de Sharpless-dihydroxylering.

Vanwege het extreem hoge smeltpunt van osmium werd het in het begin van de twintigste eeuw door Carl Auer von Welsbach gebruikt om draden te maken voor gloeilampen, maar het goedkopere en technisch betere wolfraam heeft deze toepassing overgenomen.

Opmerkelijke eigenschappen

In metallische vorm is osmium een blauwgetint, breekbaar en glanzend metaal met een zeer grote dichtheid. In poedervorm reageert het snel met zuurstof en vormt daarbij het giftige osmiumtetraoxide dat herkenbaar is aan de geur en een kookpunt heeft van 130 °C.

Veelal wordt osmium gezien als het element met de hoogste dichtheid, maar dat is afhankelijk van de gebruikte methode om de dichtheid te bepalen. Soms wordt iridium gezien als het element met de hoogste dichtheid. Van alle metalen uit de platinagroep heeft osmium het hoogste smeltpunt en de laagste dampdruk. De meest voorkomende oxidatietoestanden zijn +3 en +4, maar +1 en +8 worden ook wel aangetroffen.

Verschijning

Osmium wordt onder andere aangetroffen in de natuur voorkomende legering ; een legering van iridium en osmium die voorkomt in de Oeral en in Noord- en Zuid-Amerika. In Ontario in Canada wordt osmium aangetroffen in nikkelmijnen samen met andere metalen uit de platinagroep.

Isotopen

Stabielste isotopen
Iso	RA (%)	Halveringstijd	VV	VE (MeV)	VP
¹⁸⁴Os	0,020	5,6·10¹³j	α	1,671	¹⁸⁰W
¹⁸⁵Os	{syn}	93,6 d	EV	1,013	¹⁸⁵Re
¹⁸⁶Os	1,58	2,0·10¹⁵j	α	2,822	¹⁸²W
¹⁸⁷Os	1,6	stabiel met 111 neutronen
¹⁸⁸Os	13,3	stabiel met 112 neutronen
¹⁸⁹Os	16,1	stabiel met 113 neutronen
¹⁹⁰Os	26,4	stabiel met 114 neutronen
¹⁹¹Os	{syn}	15,4 d	β⁻	0,314	¹⁹¹Ir
¹⁹²Os	41,0	stabiel met 116 neutronen
¹⁹³Os	{syn}	30,11 h	β⁻	1,141	¹⁹³Ir
¹⁹⁴Os	{syn}	6 j	β⁻	0,097	¹⁹⁴Ir

In de natuur komen 7 osmiumisotopen voor waarvan er 5 stabiel zijn en 2 radioactief. Deze radioactieve isotopen hebben echter zulk extreem lange halveringstijden dat ze praktisch gezien ook als stabiel beschouwd kunnen worden.

Uit de verhouding van ¹⁸⁷Os en ¹⁸⁸Os kan de ouderdom van zowel aardse stenen als van meteorieten worden bepaald.

Toxicologie en veiligheid

Metallisch osmium is onschadelijk, maar omdat het zo eenvoudig met zuurstof reageert en daarbij het extreem giftige osmiumtetraoxide vormt, moet osmium als zeer schadelijk worden beschouwd. Zelfs bij zeer lage concentraties kan osmiumtetraoxide ernstige schade aanrichten in de longen, huid en ogen.

Externe links

Lenntech.nl - osmium
(en) EnvironmentalChemistry.com - osmium
(en) WebElements.com - osmium

Bronnen, noten en/of referenties

Osmium, Elementymology & Elements Multidict

Osmium, Encyclopaedia Britannica

Zie de categorie Osmium van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[1] Osmium, Elementymology & Elements Multidict

Periodiek systeem:	standaard · (alternatief) · (elektronenconfiguratie) · (ezelsbruggetje eerste 20 elementen) · geschiedenis
Isotopentabel:	op element (compleet / in delen) · op atoommassa
Zie ook:	lijst van chemische elementen · abundantie